"Tuipui hnârahte i lût tawh ngai em? A thûkzia i fang chhuak tawh em ni?" he zawhna hi chu khirh tak a ni ringawt mai, Philosopher Joba meuh pawh khan a ngaihna a hre bîk hauh lo, "ka kâ ka hup mai a ni" a tihlawl mai a ni.
Hun rei tawh tak B.C 600-400 inkar vêla mi a nih rin a ni helai inbiakna vêl hi, a hun lâi phei chuan Joba hnêna zawhna thleng te hi a van khirh dawn tak em aw! Tunlai khawvelah chuan khang zawh tuipui thûkzia leh a zau lam te chu an hre thei tawha, a zawhna zing a mi a hun laia chhan theih si loh, leilung zau zâwng te pawh sq km 510,100,500 vel a nih thu hmuhchhuah a ni tawha, Joba hun lai kha chuan a ngaihna a awm lo rêng a ni. Eng ang pawhin thiamna te pawh hi sâng mahse finfiah sên pawh a la ni chuang lo finna hmanga Pathian thiltih hi a thûk em a ni.
philosophy lama tui tan phei chuan kan Bible "Poetic/Wisdom books ( Job-hla thlan) hi hriat mâkmawh a ni. Hemi thu atangin engkim mai hi a infun ti ta ila, kan sawi sual tamin ka ring lo, Khawvel Scientist-te hriat phâk loh tam tak leh an la hmuhchhuah loh zing a mi "vân tuipui" te pawh awma Genesis ah te, Joba buah te, Sam buah te kan hmu vau vau mai, Behemoth te leh Leviathan ramsa mak Tuifinriat chhunga awm Bible sawi te ngei pawh chu, a siamtu finzia leh ropuizia entirnan khawvel Scientist te hian an la hmuchhuak hauh lo. A phal chin chiah hi kan hriat theih chu a ni mai. Helai vêl hi ka ziak ve tawh nghe nghe.
Heng thukhirh zînga pakhat hi han sawi kual leh ta zawk ila, " Lui zawng zawngte chu tuipuiah an luang lût a; Mahse, tuipui chu a khat chuang lo; Luite chu an luanna thin lamah an luang renga," a ti a, he philophy te hi a sâng a ni. Hmun ruam thûk taka tuifinriat insiam dan a tichiang hle a, a khah dan a ngai pût mai si a, han ngaihtuah mai chuan khawvel tlângsâng tak tak te hi chîm pil mai awm tak a nia, mahse, a ngai reng mai a ni. A planning felfaizia chu hriat phak a va ni si lo em!
Sam ziaktu chuan Siamtu thilsiam a'n chham diat diata, "Sawta saw tuifinriat a awm, nasa tak, zau tak mai chu, sawmiah sawn thil bawkvâka kal chhiar sên loh a awm a, sa tê leh lian te chu," tiin a sawi. Scientist ropui ber (ka koh dan bîk a ni) Lal Davida hian a rawn sawi dik nghal thlap maia a hmu thûk em em ringawt mai a ni. Vân chung tuipui te pawh han hmu vuai vuaitu ngei kha a ni tlat alawm.
Lal Davida'n "bawkvâka kal chhiar sen loh" a tihna hmun Tuifinriat mawng zâwl makzia te chu a hunlai khan chiang taka zuk hmuhchhuah a ni lo nain hun lo kal zelah Bible hian a nemnghet zel thung.
Khawvel a changkâng zela tuipui chhûnga thil ropui tak tak inphûm te lungpal(reef) inphah chhawng duah mai te pawh chu hmuchhuak zelin bawkvâka kal chi tam tak chu hmuhchhuah a ni ta zel a, a hma lam kum chu chu chhui thui lo mai ila, kum 1912-a pil ta British lawng lian TITANC ruang zawn nan pawh tui hnuai lawng tha leh khâwl tha tak hman a lo ni ta zela, khawl tha leh Satellite hmangin a thlalak tam tak pawh chu lain, tuipui mawng inphan kual vêl makzia te pawh chu T.v channel lamah Discovery ah te Animal planet lamah te kan hmu thei a, kei phei chuan ka thlir ning thei ngai lo. Creation ngaisâng ta na-fam chuan ka'n kûrpui ve ta thin a.
Han luhchilh ta zel ila, a mawng zâwlah chuan mitthi ruang chhiar sên loh te an awma, a then chu shark te pawhin an eizo ta ve ang, he thlanmual thûk tak atang hian thawhlehna ni ropui takah chuan an la tho leh ngei ang, a rawn la ûm chhuak dawn a ni. Kan lût thûk ta bawk a, Ka'n zep tel hram a nih chu.
Tlâng pâwng ang tak tak mai leh ruam deuhah te chuan tuipui hnim a zâm lêk lûka, rawng chih ranga cheimawi, chhimbâl rawng ang tak tak a ni a, Pacific Ocean chhungah te chuan hnim chhah pui pui kârah chuan Palolo changpât mak tak mai te leh sangha mawi tak chhiar sên loh tam tak an awm nauh nauha, a va han mawi chungchuang em!
Chu tuipui hnim te ngei pawh chu kan bihchian chuan nunna nei chi an lo ni leh daiha, eitur an lo châng ve rân zel bawk a, chu thil chu Coral an ti a, heng coral mawi tak mai, rawng mawi tak tak te hian tuipui mel tam takah pât êk chi khat symbodinium an tih te ho nen an inphan chhuak vek mai a. Sawi tur atama sawi sên pawh a ni lo, siamtu ropuizia hi sawia fiah phâk pawh a ni lo va, hmuhchhuah sên pawh a ni lo. Lei mihring thiamna leh finna a sân zual poh leh an chungah lêt sâng tamin nang i lo awm si.
A chung lampang pawhin mi a hîp thin a ni. Tuifinriat tih tawngkam hi Bible lamah a lan tam vang nge ka lunglên a chawk tho fo thin. Tuipui chu an invawrh hlup hlupa a fawn ri hum huma kan thu leh hla thiam ho rêng mai hian an lo chham nasa mai.
Tuipui fawn hlup hlup mai chu Hringnun nen tehkhin a ni fo a, lawng ang maia duh lohna hmun thlenga len kâwi kan nihzia te pawh an sawi thin.
Ka chuanna tui hnuai lawng a chhe ta tlat mai, duh tâwk tawh mai ang.
(I lo en duh tâkin ka Bible rifer:- Thu.1 :7; Sam. 104:3, 24-26; Job. 38:16; 40:15; 41:1; Gen.1:7)