A hmasain ka'n râk kual nghek teh ang. A live hi chuan tawng tuitam tak ka ni hran loa, tlâng hnênah "min delh rawh" tih ngai ang deuh, chut ve tak kha ka nia, kan nau pakhatin, "nangni history subject tuichilh ho hi chu tlêma chut deuh hlek in ni," min ti a. Mahse, thu ziak hmang erawh chuan ka lo tawng thei ve khawp mai.
Thâwkkhat lai khan CIPC-Mizo Israel nen kan inhnial chiam pek alawm maw le, ka tang kawh ve lak lawh sia, ka hnialpui pa kha a ril khawp maia Hebrew language te kha a hre nuala, ni hnih leh zan hnih chhung kha kan beia, ka luhchilh lai kha alo ni bawk nen, thu dang hrang hrangah ka tluk miah lo nain history kum leh hunah kha chuan ka tuina lam a nih avangin ka tluk ve deuha, Juda/Israel hnam pêng chho BC kum bithliah hun envidence nen kan bei chho ta a, Ephraim tlângram leh Palestina ram dung leh vâng kan han suar tluan chhuak papa AD hun chho dead sea scroll chho leh a kar laklawh BCE hun nen Zawlnei Hosea bu a mi 'Ephraim chuan thli rinrâwlah a hmanga, khawchhak lam thli chu a zui thin' tih chhohah khan a kum bî nen China lamah a tlan chho ta luah luah mai si, keiin a sulhnu pawr ka chhui chho zela, China bangpui 'the great wall of China' bul vela, 'chhinlung pûk' ah ngei mai khan Juda hnam angin min chhuahpui a tum ta hlawl mai. A manganthlâk ngang mai, a kum lah chu a ziak vei thlap lawi sia, ka nuih a za tawh khawp mai. Chutah tisa serhtan thuhlung kan khel leha, helai hi chu ka dawn thui ngam lo, a nat dawn tehlul nen aw le. Kei lahin Jentail chhandamna lam "Paula chuan" ka ti kûr dup mai bawka. Thlarau lam serhtan lam kha an hrethiamin an Messia an awih si lo. Khua a vâr lo lutuka savawm hliam leh Sakei hliam insual peih tawh lo ang mai hian; inngur chhar chhar chungin kan kal kiang dun ta a. Ka tui mah mah dawn helam chu duh tawk ang. Ka beih nasat thin avang leh Bible pawm bur lam kha ka lâk vâwng thin avang hian ka kual leh duah thin.
Hun leh kum te pawh hei hi 'a ni chiah e' a tih tak tak theih loha, a then hi chu Archeologist lam site atangin Bible history a nemnghet tha leh lawia, lung ker kuâka ziah cuneiform te, ziaka dah manuscripts an laichhuah atang te'n a a fiah thei thung a. Historian hrang hrang an awm a, Christian historian te chhuina leh midang chhuina a inang thei lo va, fimkhur pawh a tula, Tah chuan Bible hun awm vela kan ngaih chu pawm mai kha a him hle.
Abrahama kha Palestina rama aluh lai vel kha BC 2000 vel a nih rin a nia, a hmalam pawh a huam sek maithei e. History upa Etheopia ram te pawh thuhlung hlui lamah alang a, India ram pawh Estheri bu lamah alang zak zaka, Aigupta ram chu Nile lui chawm a nia, Helai bial hrim hrim mai Mesopotamia thlengin finna intanna bul a ni a, 'Aigupta is the gift of nile' han tih ruih maite pawh hian ka lung zuk tilêng tlat a! India ram pawh hun muanawm lai leh an themthiam lai tak chu BC 3000-2500 a nih rin a ni a, Harappan culture emaw Indus valley civilisation tih a ni ta a, Lui tangkai ber mai Indus luiin finna hrang a rawn thlena, han ngaihtuah mai chuan buai theih a ni a, kei pawh ka buaina a rei tawha mahse Bible atangin a fiah thei mai. Khimi India hun khi Abrahama aiin a hmasa dawn emni? a tih theih mai awm e. Mahse, Abrahama hun hma zawng khan tuchhan tam tak Evi leh Adama atangin an rawn chhuaka, Mosolman ho Irag te leh India mite pawh Ismaela thlah an nih hi a rinawm em em mai. Bible han chhiar chuan Israfate arawn thlurbing chho va, an ramtiam panna kawngah hit mite, Amor te a rawn langa Jakoba pian hma daiha thlahtu kal tate kha an lo inzar pharh kha a lo ni daiha, chutiangin kan chhiar chhoh zel chuan tuipuisen an kân hnuah khan an kir leh kan hre si lo va, Hetah Lalte hunah chuan khang ramah khan an lo inzarharh leh vek si. An kual an kual mai te pawh a ang lek lek mai.
A thawnthu lam ka luhchilh ta deuha a thupui ber Bible Pathian thawkkhum a nihna lai pawh ka ziak leng tawh dawn hleinem mawle, mite paw'n lehkhabu chhah tak maiah an ziak leng hrama, keiina Article page leng tlem deuha ka ziak zo hman lo hi min dem bîkin ka hring hran lo.
A tawp khar nan:- Rabbi, pharaisai lehkhaziaktu (Scribe) hote khan Bible hi an han remkhawma, an fimkhur hle mai, dân bu Genesis- Deuteronomy (Torah) te phei chu an lehkhabu bîk hliah hliahte a lo ni a, R.V. Reynols-a'n a lehkhabu Bible Introduction a ziahah chuan,"An thil ziah tur chu an fimkhura adang awmsa an ziah pawhin amahni hriat tawhsa anga ziahloh tur a ni a, Jehova tih an ziah dawn phei chuan an inbul hmasa phawt thin," a ti a.
An thurochhiah a nih avangin hawrawp pakhat pawh hmaih palh chu a pawia, nawhreh hnu phal a ni lova athara copy tur a ni. Rabbi Yishmael-a chuan a fapa hnenah, "I lehkhaziah hnaah fimkhur ang che, Hna thianghlim a ni si a. Hawrawp pakhat pawh i hmaih palh emaw, i belh palh emaw chuan khawvel pumpui i tichhe vek a ni mai," a ti a. Copy suala tihdanglam a thiang lo a ni ber mai.