Saturday, 16 May 2015

MAK TIIN KA THLÎRA

Pathian hian dawt sawi a phal hmel meuh si lo va, hmân ata tawh mak ka tih êm êm thin chu, chi thlahtu ropui Abrahama meuhina dawt chiang lutuk vawi hnih lâi a'n sawi ta mai kha a ni. Thing pawh a kung a that chuan a rah a tha tih ang zia-zângin, Isaaka chuan a pa tih ang chiahin dawt vawi khat a'n rawn sawia, a nupui chu a farnu angin a rawn chhal ve leh bawka. Heng thil te hian zawhna tam tak min neihtir thin a ni. Abrahama azârah hnam tin an la thawven tur thu chu Pa thutiam a ni a, kristian ni lo Muslim te paw'n thuthlung hluiah chuan an zawlnei ropui leh an ngaihsan ber a ni. Keini kristiante tân leh lek phei chuan sawi loh alum a ni ringawt mai. Chuta kâra 'dawt sawi' anga han puh chu tiin nâ in lo tideuh mai theia, Mahse, Bible hi a literal taka han chhiar phei hian heng lai thu hi thu harsa tak a ni tih hai rual a awm lo, an dawt va sawina hnam dang ho pawh khan an dem lêt êrh a nih kha. Mahse, Pathian remruat zu ni hlauha! Tah phei hi chuan zawhna a tam thei viau mai. Pathian hian dawt sawi hi a thlah zal ta em ni? Abrahama khan thih a hlauh avanga dawt sawi a ni a, keini pawh thih hlauh avangin dawt kan sawi a thiang rêng em? Dawt pawi leh pawi lo a awm em ni? A khirh a ni tiraw. Heng thu khirh atang hian Bible tidal ho Higher thinker/critic/liberal te hian tanfung tha zet neiin Pathian pawh chu an dah zau huau ringawt maia. Mahse, a ziak kalphung (literal) mai bâkah a thu inthup tam tak a tangin a fiah thei bawk ang. Han luhchilh ta zel ila. Abrahama chu Aigupta ramah a chhuka, a nupui hmelthatzia a ngaihtuahin amah an thah phah anga, Sari chu an chhuhsak ang tih a hlaua a phat mar dântur a ngaihtuah ta a, a hnênah chuan, "Aigupta hovin an hmuh hunah che chuan, 'hei hi a nupui a nih hi,' an ti anga, tin, kei chu min that mai ang, nang erawh chu an zuah ang che. Nangmah avanga ka nun theih nan 'A farnu ka ni,' khawngaihin ti ang che," a ti a (Gen 12: 12,13). Tichuan dawt a sawi ta a, Pharoa milian te pawh chuan an hotupa nupui atân an lo lalût ta hmaka, mak tak mai chu, Abrahama hian tuar awm zawk tak a ni a, mahse, Aigupta ho khan an tuar tlat nia maw le. Pharoa'n, "I nupui a ni tih engah nge min hrilh loh? 'ka farnu a ni,' engah enge i tih, chu vang alawm nupuia ka neih tâk hial ni," (Gen. 12:18,19) tiin a kaltîr ta a, nupuia neih tawh na nâ nâ chuan a thianghlimna chu a hlauh ngei anga, hetah bîk erawh chuan engmah a lang lo thung, a mihring tak chuan Abrahama hi a demawm ve viau mai. Pathian remruat hi a van sângin hriat sên a va ni lo em! A vawi hnihna atân dâwt bawk chu a'n sawi leh ta peka, Philistia khua Gerar lal Abimeleka hnenah Sari chu, "Ka farnu a ni" tiin a chhala, an hruai hrang ta nghala, mahse Mak tak maiin Abimeleka mumangah Pathian a lo inlâra, Abimeleka hian a la pâwl lo tih kan hmu a, Pathian chuan mi nupui a ni tih a hrilha, Abimeleka chuan 'ka farnu' a ti tlat alawm a ti ve bawka, dân ang thlapa a neih thu a sawia, mahse, Pathianin a lo phal leh hauh si lo, a thiam zawka ngaih Abimeleka te chu a hrem hlauha a tiching vek a, mahse, a tidam leh ta a, (Gen. 20:1-18) Lehlamah chuan Pathian ngei pawh hian a timak tihloh rual a ni lo. A rorêlna hmunah tel ve i la kan fiah ve deuh tur. A chunga sawi tawh angin, Isaaka chuan apa Abrahama ang chiahin Philistia khua Gerar lal Abimeleka hnênah vêk a nupui Rebeki chu "ka farnu" tiin a'n chhal ve leh a, a hma a kan sawi ang tho khian, "Amah avangin ka thi dah ange," a ti a. Abimeleka chuan tukverh atangin Isaaka'n a nupui a chhaih zuk zuk lai a hmu leh ta si a, dawt a hrilh a ni tih a hrechhuak ta a, "I thiltih hi engtizia nge? Mite zinga mi tu pawh hian i nupui hi an lo mutpui mai thei a sin," a ti a, a lo khawih apiang thi turin thu a pe ta hlauha (Gen 26:1-11) Serh tan loh Philistia lal hi a fel hle a ni. Heta tang pawh hian sual chu sualin thungrul thei dinhmunah a ding a ni. Mahse, Abrahama ang bawkin ran rualte, bawng rual te chu a la pe ta hlauh zawk zu nia. He mite pafa hian a dawihzep vanga dawt sawiah hian a puh loh theih loh ve bawk. Heng thil ka ngaihtuah hian thu insaikalh ang alang mahse thu inhmu thup mai hi a lo ni a, ka'n dap zau deuha Abrahama chungchang leh Bible thu harsa tak tak te chu Archeological evidence hian a lo tifiah zela, Bible tan tlat tân chuan a hlu thin a ni. Heng thil hlui laichhuaktu (archeologist) te hian kum 1925-31 khan Baghdad hmar lamah nuzi thuziak an laihchhuah atang hian a nemngheta Bible nen a inzûl tha a, BC 2000 vela mi a nih rin a ni. An hnamzia leh Abrahama chanchin hi a inanga a hun pawh a inrual vêl bawk, Hor mite chuan an nupui te chu "farnu" angin an lo koh thina, chuvang chuan Abrahama te pafa hian an nupui te chu farnu angin an lo chhal a lo ni. Finfiahna dang pawh atama kan ziak sêng lo ang, dawt sawi chu an lo ni lem lo. Thuthlung hlui leh a thar inkar kum 400 vel chhung a mi, Tuipui thi lehkhabu (Dead sea scroll) a Qumran mite chuan Sari hmelthatzia hi an lo ziak kûr ve nguai bawka, hnam dang te paw'n an lo iai vak lo tih a chiang hle.

ÊNNA ROPUI AN NEI VE

kan awmna hmun azir hian kan thil hmuh leh hriat te hi a inang tak tak thei lo va, a then chu an awmna hmun thengthaw nuam tak atangin tlâng kâr ruam leh mual tam tak an hmu theia, lunglênna nen thu mawi tak tak te an lo chham chhuaka, a then vêng tlabirh, kâwm kâra awm te tân chuan kâwlkila thla (moon) êng takngial pawh chu hmuh ve theih a ni lo thin. Kan hmuh theih lêm loh pawh chu suangtuahna chuan kan hmuthiam zung zung ve tho a, suangtuahna a nih miau avangin atak ram erawh a hla mai thei. Siamtu kutchhuak ropui tak leilung leh a chhehvêl a mite hi kan hmu vek thei lo a nih pawhin a ropuina erawh a nêp chuang lo vang. Chutianga kan chênna hmun inang lo tak tak atang chuan vân lam arsi phe un mai chu hmu thei lo kan awm âwm lo ve. Thlîr khât ve fê fê erawh khawvel ram zauah hian kan awm ta ve ang. Lehlamah chuan a thlîr hman lo khawp hian thu chunga en theih leh mu chunga khawih theih Social Media te pawh hian min tibuai ve thin tih chu kan hun tawn atang hian zêp thu a chêng lo ve. Chutiang a nih kârah chuan zan boruak nuam taka vân lam han hawi chhoh vuah vuah châng hian kan mithmuhte chuan nun a tihlim thin tih chu a thlirtu leh a hmuchiangtu tan chuan phat rual a ni lo. Khawvela Scientist ropui ber Lal Davida hi zai mi a nihzia kan hria a, zan thla êng nuam tak maiah chuan, a perhkhuang nen van lam a thlîr nasa ang tih chu hnial vak a harin ka ring, "I vân i kutchhuakte, Thla leh Arsi i ruathote khi, ka ngaihtuah chang chuan, Mihring hi eng nge maw a niha i hriat reng thin ni?" (Sam. 8:3,4) a tia, a ropuizia chu a hmuhmaih hauh lo. Astronomer hmingthang tak Galileo chuan kum 1609-ah chuan van lehkhabu chhiar theihna "Telescope" chu a hmuchhuak a, a tangkai dânzia chu sawi mai pawh hian a fiah zo lo zawk ang. A enlenna siam chuan mit a heh viau a ni ang, a thih dawnah a thianpa hnênah chuan,"Khawvel leh van boruak zau tak thlîrna, a lêt sangkhat ngawta ka tihpun avângin ka mit a del ta hmaka, siamthat rual a ni ta lo. Mahse, heng hian Pathian a tilâwma kei pawh min tilâwm a ni," a ti a. Heng aia entlangna lian zawk hi kum 1990 khan Europe leh U.S.A tang kawp chuan "Hubble Space" an siama van thengrengah an thawn chho hmiah maia, chumi hnuah NASA in kum 1999 khan a aia chak zawk "Chandra" chu a thawn chho ve leh a, leia tanga mit lawnga thlîra hmuh tham loh te pawh chu arsi hrawl em em mai a ni tih an hre ta zela, a ngaihnawmin a ropui ngawt a ni. A chipchiar tak erawh chuan a leng dawn si lo va, a tlangpui chauh a ni. Thlasik kawng phe un mai (Milkiway) te khi Arsi chhiar sên loh hlâwm a ni a, heng ang chi a hlâwm hlâwma arsi awm (Galaxy) te hi tlûklehdingâwn 175 aia tam a nih an la ring, hlâwm khat zêlah Arsi tlûklehdingâwn 200 chuang awm angin an chhûta, a tamzia tur chu khawvel mithiamte pawn an la hrechhuak tak tak chuang lo va, a hmuchhuak zo tawh emaw an tih laiin a dang an hmu zel si a. Mihring finna erawh chuan a siamtu Pathian finzia a phâk thei lo, Sam ziaktu chuan, "Vânte khi puan in chung angin i kai pharha" (Sam. 104:2) a ti a, "I ropuina chu vân chungahte khian i daha" (Sam. 8:1) a tita deuh deuha hei ngei hi a ni kan khel lai chu, Isaia chuan, "LALPA chuan heti hian a ti; "Vân ka thutphah a ni a, lei ka ke nghahchhan a ni," a ti a. chutiangin Science chuan arsi te chu a la hmuchhuak zel chu a ni a. Mahse, Sam ziaktu vêkin kum BC hunah daih tawh khan, "Arsi tam chin a chhiar a; An hming a vuah theuh hlawm thina" (Sam. 147:4) a lo ti daih tawh a ni. Suangtuahnain a hriatthiam phak loh khawpin van thengreng (Universe) hi a zauvin a ropui si a. A siamtu phei chu eng ang tak ni ang maw. Han zep tel ta hlek ila hmasang hunah pawh khan Arsi vêlah a siamtu theihngilh thak khawpa inkah kâi an tum a ni âwm a, B.C 613-587 chhoah Jeremia chuan Amon ho sualna a puanga "mu angin sang takah bu chhep mahla ka la thla ang che,"(Jer. 49:16) a ti a, chutiang chiah chuan kum BC zabi 6-na chhoah khan zawlnei Obadia chuan Edom ho chungchangah he thu vêk hi a sawia (Obad. 1:2-4). Hrilhlawkna (prophesy) ah ram leh khawpui chhiattur thu an sawia Edom phei chu zawlnei paruk (6) in a chhiattur thu an sawia tunah chuan a ram hneh hle. Mihring finna hian Pathian finna lehpelha, mahni ngeia intihropui a tum laiin Babel in sang an sak lai chuan an tawng a tidang hmiah mai a ni. Chutiangin science thiamna ropui tak hian Bible dikna a nemnghehtur a nih laia, a theory dang lo rin tak daih chu bona a ni. Rom 1:1-32- thu-ah chiang takin a siamtu theihnghilha a thilsiam biakna a rawn sawi bawk. Chûngte phei chu chhuanlam atân a nêp lua a ni. Kan han tikual ta duaha a tawp lam hnaih dawn ila, ni leh thla leh arsi zawng zawng te khi an mawia, thla hian amahin ênna a nei lo a, ni êng kha a ring ve mai kan ti a, a aia thûk zawkin hla phuah thiam L. Kâmlova chuan, "Tui leh leilung rêng a dinchhuah hmain, Hriat phâk loh Pathian i lo ni; Nî leh thla leh arsite zawng zawng khian, I ZÂRAH ÊNNA ROPUI AN NEI VE" a la ti chauh a ni.