Wednesday, 29 July 2015

HRINGNUN PÂRMÂWI

Hringnun tipârmâwi zualtu chu a sakruangah chauh zawng ta ang ni ila, tlema hmaitlâng rual vak lo tan chuan chhohreivûng phelhdarh tluka thil har leh beisei tur awm lo ang hi a ni ngei ang, vun ngo tak hmeltha tak mai, keini ang kut thap hrit hret tana piai ngam loh khawpa mâm tha tak tân pawh eng chena pârmâwi nge ni bîk ang aw? Engkim mai hiang vânglai hun a neia, "A ke vawikhat a per chuan Europe khawmual chu a nghîng a nimai," tia an sawi Nepoleon-a meuh pawh chuan avânglai hun a hmang reng bîk lo, chuai nî leh kum te a nei ve a, chu hmelma hnuhnung ber phei chu a pumpelh thei bîk lo a sin. A vânglai chanchin chu hnutchhiah tho mahse, chu chuan a tipârmâwi kim tak maw. Hmeltha tak leh zei tak, a nuih zawng ringawt pawha val tiluhaitu chu, hmelchhe baibâwk tê tê aia a chungnun bîkna engnge ni ang? A hmaitlâng rual bîkna te leh a sam sen thur mai te chuan a tipârmawi ta riau mai em ni? A vânglai hunah chuan a duhawmin a tuai nalh viau pawh a ni ang, duh lo eng ang mahse tar lam kan pan tlâng ta sa sa bawka, zawi zawiin a kumin a hnâwl hret hret anga, a mitmeng mâm nalh tak thin pawh chu a nuih zawngte chuan a chuar sak tawh ang a, chutia a kumin hmalam apan zel takah chuan a mawngbawr mûm mat lai te pawh chu a lo sâwng tai tawh anga, a bân chum taih mai te pawh chu tihrawl tha a awm tawh lo tih hriat fahran hian a khing vei ut anga, saphu kâwr ianga ze tial mawi chhuahin a tial rak tawh anga, a ngal te pawh chuan chehpa rêp fîp iangin lawm a hlawh tawh lo ang a, a malpui vâwng tha zet thin pawh chu natnain a eichhiat tâkah chuan a vun chauhvin a tuam hun a la thleng ngei ang, a kut zungtang chum buâng pawh chu zâwng(monkey) kut ang maiin a sei sung anga, tah zet chuan a pãrmawina zawng zawh pawh chu a thâmral ta. Hmaitlâng rual vak lo te tan pawh hringnun khawvel a nih miau avangin kan inang ta pût mai. Chhungril thleng si lo va, a langthei lama hawi pir vuh ringawt pawh a pâr timawitu zawng a nih bîk dawn loh tawp hi, hringnun chu a tham ral leh nge nge thina, a enga chu nge a pârmawina chu ni ta ang le? Pawn lam lan danah chuan hawihhâwm tak hmelpu si chhungril nun rintlak leh si loh pawh a awm ve theih bawka, chutiangin hmel bumro pui pui sual deuh tura kan ngaihte chhungril nun chu a tha em em fo a, hmel han en reng rênga 'Puak' ti ve deuh anga lan nun pawh tenawm tak tak a ni ve tho bawka, lehlamah mi'n eng vaka an ngaih lem loh te nun chu a thianghlim leh fo bawka, pawn lam hmuh theih atang chuan a tihmuhnawmtu leh a pâr timawitu ber chu hriatthiam har tak a nia, a tipârmawi zo lo a ni ber mai. Lehlamah chhungril nun tha chu pawn lamah pawh a langchhuak nge nge bawka, kan vawikhat hmuhna atang ringawt pawhin "hei chu Pathian thlarauvin a hrual hrep hnu a nih hi a" tih mai tur han luh thûk vak ngai lo va hriat theih a awm bawka, mi nun tha leh ngîl tak chu kan vawihnih khat hmuhnaah pawh kan tin zawn thiam tawh mai thin. Chung ang te chu a zîk a chawr chhuah phat atanga duang taka thanga, mawi taka pârchhuak nun a awm ve bawk. Hei vethung hi chu hringnun tipârmawitu chu a ni lo tih loh rual chu a ni lo. Kan Bible ah chuan,"Insûmtheihna chu thlarau rah a ni," tiin a sawia, chumi phena thil biru tak mai dawihtheihna chu, hei tak mai hi a ni hringnun pawnglâng mai ni lo va tipâr chhuaktu chu, a word milpui pawh a tam anga heng thu hi a zaua a zîm thei ang berin han chhuzui leh ta i la. A huho va kan chenhona hmunah leh chhungkuaah pawh he nun tello hi chuan nupa pawh an awm dun thei lo anga, nun ho hrim hrim hi a har ngawt ang, inhriatthiam ngai vek kan nih si avangin dawhtheihna nun hi thil namai lo tak a ni. A zîm thei ang berin kan ti ta sa sa bawka, zân mut hma duh huna a hma zawnga bengchheng awm lo, mut ve leha benchheng ta riau mai te, mutchhuak lutuk tawh kara thawm ri deuh sek mai te, natna lian tham vak lo, hnuk a hnai emaw a hla emaw han tawrh nikhuaa naupang hlim awmmawh au vau vau maite chuan thinglung a tizîng chiai maia, thâwklehkhata han phîn darh vek mai chu thil châkawm tak mai a ni ta ve ang, tah tak chuan dawhtheihna neilo ta ila eng ang takin nge pawi kan sawi ang tih erawh ngaituah tham a tling. Chumi huna ngaihtuahna fîm taka ka lo hmuh hman hlauh chuan a pawi tur pawh a pawi lo mai thin. Pâwl leh a huho thil kan rawngbawlna thleng pawhin a ni. Kan committee-na hmun rêng rêngah te pawh ngaihdan hrang leh rindan hrang nei kan ni veka, hêng thilah te hian Thlarau rah dawhtheihna te a awm loh chuan Atom bomb ang maia puak darh thei thil a ni. Chûng te avang chuan apâr timawi zualtu chu kan hmelthatna leh kan polite-na te a ni ngawt lo va, chu erawh kan nunna hlu tak a ral rualin a chuai mai thin. He dawhtheihna nun hi chu a tlo va, piangphunga rualbanlo a ni emaw ni lo emaw hringnun mâwi taka tipârvultu chu hêng Thlarau rah te hi a ni tiin tlip mai teh ang.

HOMOSEXUALISM/SAME SEX

Ka thin a rim ve ngang a ni ang. Tlangval virgin dik tak hian, ka pai lai nau a che deuh hruta ka'n hriat pek chu le. A ruh lang leh a ruh kawl mai ni lo vin a thlîng baw hawkin ka'n sawi teh ang. Ka thuamhnaw khai kân ka hnek thên nawlh nawlh te kha mawkawhur leh a behbâwm (Gay & Lesbian) te ho chu han ni se; nâ an ti ve ngawt ang. Inneihna Court hmaa phalsaktu te phei chu ni se, An bek an tuai ve vawt vawt ang mawle. Eng pawh ni se, Mahni awm hmuna lo inhrosak chiam mai pawh chu a sâwt viau hlei law. . He ka thinrim deuh phat dawn vang hian a ni mahna hman zân nilai thupui Europe ram hmasawnna leh kohhran sawi hona leh pawnlama changkâng tak a chhûng lam ngêt si te, ka ngaihdan ka rawn ziaka, chumai ni lo vin, genetics lamah atawp khar chhohna atân hurna chungchang ka'n belh chiam ni. "ka rawn post tawha" ka'n tih hram zel chhan chu, rilrua thu awm kan ziah tawh, tuna rawn lang leh si, ziah rem tak a awma, ziah tawh hnu dah leh thin kha a fuh ber lova, a hma ami kan tinzâwn thiam theih nâna timai chauh ka ni. Ka post tawh ka chhuan avang emaw i lo ti ang e. . ka friend list-a mahni nihna hre lo TUAI, a tira mipa nge hmeichhia tih ka hriat hran theih miah loh te khan lo hmu ve mai mai se la, ka mawl deuh hlek a ni tih te pawh hi a thu phungin min rawn hriatpui ve mai mai se; a thlîng baw hawkin ka âng dawn ka ti tawh ta sa sa bawk a. . Heng thil zawng zawng hi Pathian thu theology ka tuipui tâk vak atang khan ka thinlungah topic hrang hlak hian a rawn tel nghala, a chhan chu hun hnuhnung (Eschatology) lama ka tui vang a nia, chumi subject-ah a tel ve tlat a tin ni. Hemi Same Sex zawng zawng pawh hi Modern Chritianity-ah a inzeh thûkzia America ram mai ni lovin Europe khawmual zawng zawngah alanga, tin, zau huau mai rawngbawlna christian pawl hrang hrang Inunauna leh thian thatna Ecumenical movement lam hawi WCC leh Roman Catholic inkar zawng zawng research book leh official website lam te ka bih ka bih hian a tenawm ve khawpin ka hria. He thu pawh hi ka post tawha a thlavang hauhtu lam chuan min rawn khak ve hlak hlawm. Relegious pluralism a ni tih hre tho si hian, kan la thlawp tlat zu nia! . Hetiang thu hi ka vawi khat pawsna a ni hran lo tih chu 2012-13 chhoa ka thu ziak lo chhiar thin in awm chuan in hriat loh ka ring hlel lo. TUAI ho ka ngei dan te, ngei lo thei lo va min thlem ve khanglan dan te, ka hmêl a lo bumro vang nge ka tawng thei nek lehnghala, Heng ho chu fiamthu ti tak deuh hlekin ka rawn post chiam tawh kha a nia, ka sawi vak tawh lo mai ang. :-D Tenawm tak an ni. Group pakhatah thu ka posta, tuai hian a rawn kawmen ve niin, "Awi, ka awm dan hi a laklawh tawps pherh ka nia," a tia. A la zak eih lo. Ka'n en chianga a lo la ni tak tak zui a. . Juda hote khan hun awmzia an hre thiam lo va, Isuan hun awmzia hre turin a duh si, "Hun awmzia in hre fiah thiam si lo," a ti thlâwta, theipui hnah a tlâk kawlh chuan nipui a thaw dawn tih alanga, khuarel thilte chuan hun lo thleng tur an zia-in a rawn lantira chu chu ecocriticism an ti a. A pawimawh khawp mai. Kan khawvel hi a tawp tawh khawp mai, khawvel hun tawn atang hian hun awmziate pawh chhût a tha. Engtikah che a lo kal ang? Tun hnai maia, Women in the world Summit Khawmpui neihnaah America presiden lo ni tawh Bill Clincton-a nupui Hillary Clincton-i chuan thu sawiin, Sakhuanaah nau tihtlak (abortion) hi dân anga neih a duh thu a aupuia, Conservative Scholar Christian pa zahawm tak takin an khêng nasa hle. Kar hmasa zirtawpnîah US President Barak Hussein Obama chuan Supreme Court-ah SAME SEX MERRIAGE serh inang inneihna a rawn phal ta rup mai a. Inthlan hnuhnungah khan Billy Graham Evangelist Association chuan a khingpui pa atlin theihnan theih tawp an chhuaha mahse, a power nei ta zawk chuan power chak tak a rawn hmang zel ta chu a nia. Kum 2012-ah khan Christian mi leh sa Boxer ropui Manny Pacquiao-a khan Obama-a duh dân same sex marriage chu Pathian thu a nih lohzia a tlangaupui ve chiam kha a nia. Kut tum hum ruh meuhin mahni awmhmunah kan lo aupui ve kha mawle. . Chutiang khawp chuan Kristianna huangah pawh hmun lailum a changa, Roman Catholic te chuan heng thil hi an pawm hmak hmaka, Protestant zingah Evangelical kohhran inti meuh te pawh chuan mawngkawhur te pastor atan an nemnghet hmak hmaka, Sakhuanaah zung akaih thûkzia chu Bible letlingtu USA lehlin pakhat te phei chu Hmeichhe Bible an tihiala, NRSV te leh NIV translator zingah heng 'patil' kan tih te hi zu hmanga! NIV lamah chuan a hotu nu a inpuanga, "My lesbianism has always been a part of me... I was one of the many gay teenagers," tiin 'Gender Inclusive' an tia Mawngkawhurna pawh an sawi mâm purh mai. Rapthlak tak a ni. Mahse, Bible in a lo sawi vek mai. Tun tum chu sawi tur ka van ngah em! Page-in min daih ta ngang lo. ka tuah ve ngang a ni ang, ka type mar tha hle. Article dang ka type aiin hun ka hmang rei lo tlat. Bible term pawh ka luhchil hman ta ngang lo. Pathianin inpâwlna hi mipa leh hmeichhe inkârah chauh a siam.

Friday, 19 June 2015

ZALÊN KA NI LO VEM NI?

He thu, Paula tawngkam pakhat hi a sawi tum lam kâwk miah lovin Bible tawngkam alawm tih avangin a bawblawk fê mai hian a lâk theiha, nu pakhat changkán hmel tak hian nupa intawiâwma leh inhriatthiamna lam an sawina hmunah va tel vein, "'kei chu Paula'n zalên ka ni lo vem ni?' a tih hi ka innghahna a ni," a tibur mai a. Chumi a rawn sawi kalphung leh he tawngkam kalpui dan dik si lo; a tlukpui sawi vak ngai lo va hriat mai theih chu, mihring rilru chapo tak mai leh, zalên taka awm duhna, "Ka duh duhin ka awm ang, ka zalên alawm, i lo sawi ve tur a awm lo," it's my life an tih nen hian thuhmun reng a ni. Chu chuan rah tha a chhuah ngai em? Han ngaihtuah vang vang teh, thalai rilru angin han sawi ta ila; nu leh pate'n min uapna leh kan thil tihsual hlau reng renga min vên rengna hnuaiah chuan kan nuam tihzawng leh duh dan angin kan awm thei lo va, kan duh dan ang ngeiin thiante nen kan lêng chhuaka tah chuan tumah min dâltu an awm tawh lo, tah chiah chuan kan zalen duh luatah thil sual kan lo tileh ta nge nge thin a ni. Chu tak chu a ni thil pawi tak kan thalaite sualna kan tih fo chu. Nu leh pa khuahkhirhna ûp tak zalên lo erawh ka sawi tum lam a ni hran lo, kan thatna tur a nih chuan a tawp thlengin fïr rawh se. A tha zawnga khuahkhirhna khawvel dan ang taka zalen lo hnuaiah zalenna hmang thiam lo an tam ka ring lo, zalên lutuka enkawlna zawkah a ni rawn thleng zawk chu. Zalenna han tih hian inhnialnate pawh awm ve thei tak a ni a, zirtirtu emaw nu leh pa te emawin naupang an enkawlnaah an duh ang tithei miah lo leh chep lutuka awmtir lam hi chu a tha chuang lo va, hei erawh awm tho mahse, a tlangpui thlîrna lam zawkah chuan kan zalenna hman sual hi a ni mah awm e. A zau zawngin han sawi ta zel ila, a chunga kan sawi te nen chuan a inang lutuk thei tawh kher lo mai thei. Zalenna hi hman dik a awma chumiah chuan kohhran leh khawtlang a nuam thina, zalenna awmlohna hmunah chuan mihring nun a chep hle a ni tih chu, Mizoram buaite khan a hrilhfiah chiang hle awm e. British sawrkar awpbehna hnuaiah chuan mipui an retheia, America ngei pawh a indan meuh chuan hmasawnna pawh a zuang âwk âwk mai a ni. Chutiangin ram dan pawhin hma an sawn hle a ni. Chu zalenna chuan inremna a duh laiin hman sual a ni foa, ram leh ram an lo inel chhoa mi hnawksak tak tak, "zalên ka ni lo vem ni?" ti niawm fahranin Israel te, Iran te, Syria etc. An rawn inla vung hlarh mai bawka, Vanglaini chanchinbu chhung lamah U.S in Gaza a vau, Syria a vau tiin a kum a kum an rawn chhuah chuai chuai mai chu a nih hi! America ram pawh buainain a buan chhoa American civil war a rawn thlenga mihâng ho kha hrehawm tak tuarin sal anga kawl an nih kha, an khawngaihthlak takzeta Kum 1860's-ah President Abraham Lincoln-a chuan sal chhuah zalen a puanga, amaherawh chu a reh hlen tak tak thei lo va, kum 100 zet chu midumte chu thliar hran an lo ni zela collage thaah kal an phal lo va, Rêlah leh Bus-ah chuan an phal hek lo, Vote neih an phalsak lo bwka, chutiang a nih avang chuan Vote an neih ve theih nan Protestant Roformation hruaitu ropui Rev. Dr. Martin luther king jr. chuan kum 1960's chhoah beihpui a thlak ta a, chu beihna azarah chuan, The Civil Right Act, 1965-ah an lo passed ta a, a hnu kum 3-naah rawng taka thah a ni ta a ni. Chuta tang chuan khawvel mihangte nêkchepna chu a lo zalen ta zela infiamna khawvelah phei chuan a ber an ni tawha, chu chu zalenna dik rah chhuah kan ti lo thei lo vang. Keini anga duang paw'n World Cup an khelhin T.V hmaah Ghana te, Ivory Coast te'n an rawn pêt goal meuh chuan naupang mutui lai meng bial pawp khawpa ringin kan lo aupui ve ta chu a nih hi. Zalenna dik a tangkaizia leh a tulzia sawi a ngaih ve tho avangin ka'n zep kual ta deuh mai a ni. Heng zalenna kan sawite hian a nih tur ang ni thei lo va mihring a upbehna chu hlilh sak niin, beiseina nei lo te pawhin beiseina sang tak an neih phah thin a ni. Chuti ni lo va kan zalenna kan hriat hlur mai chuan kan kal dik thei lo vang. A nihna takah chuan Pi ber Evi te nupa khan kha zalenna thiang tak mai kha hmang sual lo se chuan tun ang khawvel hi kan ni kher lo ang. Siamtu'n keimahnia zalenna min dah sak tak mai hi a hmang thiam leh thiam lo chu he khawvelah pawh kan in ang lo sup a ni a, nakinah phei chuan engtiang tak ni ang maw. Mihring chu chapona leh mahni duh dan dana awm duhna hian min tuama, chhungkua a tichhiaa, mimal nun a tikhawlo hle a ni. Chanchin tha êng avanga zalên taka kan nung te hi chhûtzui tham a tling. Kohhranah leh khawtlanga kan thawhhona hmunah pawh kan mimal zalenna kan hman thiam loh chuan a tidarhtu mai kan lo ni ang. Kan zalenna hi hriat hlur mai a awla, a siamtu siam dân anga kan hman leh Biblein min tumpuina anga kan hman a tul khawp mai. "ZALÊN KA NI LO VEM NI?" kan tih bap bap tawh chinah chuan kan chhungril nun a lo ngêt nasa hle tawh tihna a lo ni.

Saturday, 16 May 2015

MAK TIIN KA THLÎRA

Pathian hian dawt sawi a phal hmel meuh si lo va, hmân ata tawh mak ka tih êm êm thin chu, chi thlahtu ropui Abrahama meuhina dawt chiang lutuk vawi hnih lâi a'n sawi ta mai kha a ni. Thing pawh a kung a that chuan a rah a tha tih ang zia-zângin, Isaaka chuan a pa tih ang chiahin dawt vawi khat a'n rawn sawia, a nupui chu a farnu angin a rawn chhal ve leh bawka. Heng thil te hian zawhna tam tak min neihtir thin a ni. Abrahama azârah hnam tin an la thawven tur thu chu Pa thutiam a ni a, kristian ni lo Muslim te paw'n thuthlung hluiah chuan an zawlnei ropui leh an ngaihsan ber a ni. Keini kristiante tân leh lek phei chuan sawi loh alum a ni ringawt mai. Chuta kâra 'dawt sawi' anga han puh chu tiin nâ in lo tideuh mai theia, Mahse, Bible hi a literal taka han chhiar phei hian heng lai thu hi thu harsa tak a ni tih hai rual a awm lo, an dawt va sawina hnam dang ho pawh khan an dem lêt êrh a nih kha. Mahse, Pathian remruat zu ni hlauha! Tah phei hi chuan zawhna a tam thei viau mai. Pathian hian dawt sawi hi a thlah zal ta em ni? Abrahama khan thih a hlauh avanga dawt sawi a ni a, keini pawh thih hlauh avangin dawt kan sawi a thiang rêng em? Dawt pawi leh pawi lo a awm em ni? A khirh a ni tiraw. Heng thu khirh atang hian Bible tidal ho Higher thinker/critic/liberal te hian tanfung tha zet neiin Pathian pawh chu an dah zau huau ringawt maia. Mahse, a ziak kalphung (literal) mai bâkah a thu inthup tam tak a tangin a fiah thei bawk ang. Han luhchilh ta zel ila. Abrahama chu Aigupta ramah a chhuka, a nupui hmelthatzia a ngaihtuahin amah an thah phah anga, Sari chu an chhuhsak ang tih a hlaua a phat mar dântur a ngaihtuah ta a, a hnênah chuan, "Aigupta hovin an hmuh hunah che chuan, 'hei hi a nupui a nih hi,' an ti anga, tin, kei chu min that mai ang, nang erawh chu an zuah ang che. Nangmah avanga ka nun theih nan 'A farnu ka ni,' khawngaihin ti ang che," a ti a (Gen 12: 12,13). Tichuan dawt a sawi ta a, Pharoa milian te pawh chuan an hotupa nupui atân an lo lalût ta hmaka, mak tak mai chu, Abrahama hian tuar awm zawk tak a ni a, mahse, Aigupta ho khan an tuar tlat nia maw le. Pharoa'n, "I nupui a ni tih engah nge min hrilh loh? 'ka farnu a ni,' engah enge i tih, chu vang alawm nupuia ka neih tâk hial ni," (Gen. 12:18,19) tiin a kaltîr ta a, nupuia neih tawh na nâ nâ chuan a thianghlimna chu a hlauh ngei anga, hetah bîk erawh chuan engmah a lang lo thung, a mihring tak chuan Abrahama hi a demawm ve viau mai. Pathian remruat hi a van sângin hriat sên a va ni lo em! A vawi hnihna atân dâwt bawk chu a'n sawi leh ta peka, Philistia khua Gerar lal Abimeleka hnenah Sari chu, "Ka farnu a ni" tiin a chhala, an hruai hrang ta nghala, mahse Mak tak maiin Abimeleka mumangah Pathian a lo inlâra, Abimeleka hian a la pâwl lo tih kan hmu a, Pathian chuan mi nupui a ni tih a hrilha, Abimeleka chuan 'ka farnu' a ti tlat alawm a ti ve bawka, dân ang thlapa a neih thu a sawia, mahse, Pathianin a lo phal leh hauh si lo, a thiam zawka ngaih Abimeleka te chu a hrem hlauha a tiching vek a, mahse, a tidam leh ta a, (Gen. 20:1-18) Lehlamah chuan Pathian ngei pawh hian a timak tihloh rual a ni lo. A rorêlna hmunah tel ve i la kan fiah ve deuh tur. A chunga sawi tawh angin, Isaaka chuan apa Abrahama ang chiahin Philistia khua Gerar lal Abimeleka hnênah vêk a nupui Rebeki chu "ka farnu" tiin a'n chhal ve leh a, a hma a kan sawi ang tho khian, "Amah avangin ka thi dah ange," a ti a. Abimeleka chuan tukverh atangin Isaaka'n a nupui a chhaih zuk zuk lai a hmu leh ta si a, dawt a hrilh a ni tih a hrechhuak ta a, "I thiltih hi engtizia nge? Mite zinga mi tu pawh hian i nupui hi an lo mutpui mai thei a sin," a ti a, a lo khawih apiang thi turin thu a pe ta hlauha (Gen 26:1-11) Serh tan loh Philistia lal hi a fel hle a ni. Heta tang pawh hian sual chu sualin thungrul thei dinhmunah a ding a ni. Mahse, Abrahama ang bawkin ran rualte, bawng rual te chu a la pe ta hlauh zawk zu nia. He mite pafa hian a dawihzep vanga dawt sawiah hian a puh loh theih loh ve bawk. Heng thil ka ngaihtuah hian thu insaikalh ang alang mahse thu inhmu thup mai hi a lo ni a, ka'n dap zau deuha Abrahama chungchang leh Bible thu harsa tak tak te chu Archeological evidence hian a lo tifiah zela, Bible tan tlat tân chuan a hlu thin a ni. Heng thil hlui laichhuaktu (archeologist) te hian kum 1925-31 khan Baghdad hmar lamah nuzi thuziak an laihchhuah atang hian a nemngheta Bible nen a inzûl tha a, BC 2000 vela mi a nih rin a ni. An hnamzia leh Abrahama chanchin hi a inanga a hun pawh a inrual vêl bawk, Hor mite chuan an nupui te chu "farnu" angin an lo koh thina, chuvang chuan Abrahama te pafa hian an nupui te chu farnu angin an lo chhal a lo ni. Finfiahna dang pawh atama kan ziak sêng lo ang, dawt sawi chu an lo ni lem lo. Thuthlung hlui leh a thar inkar kum 400 vel chhung a mi, Tuipui thi lehkhabu (Dead sea scroll) a Qumran mite chuan Sari hmelthatzia hi an lo ziak kûr ve nguai bawka, hnam dang te paw'n an lo iai vak lo tih a chiang hle.

ÊNNA ROPUI AN NEI VE

kan awmna hmun azir hian kan thil hmuh leh hriat te hi a inang tak tak thei lo va, a then chu an awmna hmun thengthaw nuam tak atangin tlâng kâr ruam leh mual tam tak an hmu theia, lunglênna nen thu mawi tak tak te an lo chham chhuaka, a then vêng tlabirh, kâwm kâra awm te tân chuan kâwlkila thla (moon) êng takngial pawh chu hmuh ve theih a ni lo thin. Kan hmuh theih lêm loh pawh chu suangtuahna chuan kan hmuthiam zung zung ve tho a, suangtuahna a nih miau avangin atak ram erawh a hla mai thei. Siamtu kutchhuak ropui tak leilung leh a chhehvêl a mite hi kan hmu vek thei lo a nih pawhin a ropuina erawh a nêp chuang lo vang. Chutianga kan chênna hmun inang lo tak tak atang chuan vân lam arsi phe un mai chu hmu thei lo kan awm âwm lo ve. Thlîr khât ve fê fê erawh khawvel ram zauah hian kan awm ta ve ang. Lehlamah chuan a thlîr hman lo khawp hian thu chunga en theih leh mu chunga khawih theih Social Media te pawh hian min tibuai ve thin tih chu kan hun tawn atang hian zêp thu a chêng lo ve. Chutiang a nih kârah chuan zan boruak nuam taka vân lam han hawi chhoh vuah vuah châng hian kan mithmuhte chuan nun a tihlim thin tih chu a thlirtu leh a hmuchiangtu tan chuan phat rual a ni lo. Khawvela Scientist ropui ber Lal Davida hi zai mi a nihzia kan hria a, zan thla êng nuam tak maiah chuan, a perhkhuang nen van lam a thlîr nasa ang tih chu hnial vak a harin ka ring, "I vân i kutchhuakte, Thla leh Arsi i ruathote khi, ka ngaihtuah chang chuan, Mihring hi eng nge maw a niha i hriat reng thin ni?" (Sam. 8:3,4) a tia, a ropuizia chu a hmuhmaih hauh lo. Astronomer hmingthang tak Galileo chuan kum 1609-ah chuan van lehkhabu chhiar theihna "Telescope" chu a hmuchhuak a, a tangkai dânzia chu sawi mai pawh hian a fiah zo lo zawk ang. A enlenna siam chuan mit a heh viau a ni ang, a thih dawnah a thianpa hnênah chuan,"Khawvel leh van boruak zau tak thlîrna, a lêt sangkhat ngawta ka tihpun avângin ka mit a del ta hmaka, siamthat rual a ni ta lo. Mahse, heng hian Pathian a tilâwma kei pawh min tilâwm a ni," a ti a. Heng aia entlangna lian zawk hi kum 1990 khan Europe leh U.S.A tang kawp chuan "Hubble Space" an siama van thengrengah an thawn chho hmiah maia, chumi hnuah NASA in kum 1999 khan a aia chak zawk "Chandra" chu a thawn chho ve leh a, leia tanga mit lawnga thlîra hmuh tham loh te pawh chu arsi hrawl em em mai a ni tih an hre ta zela, a ngaihnawmin a ropui ngawt a ni. A chipchiar tak erawh chuan a leng dawn si lo va, a tlangpui chauh a ni. Thlasik kawng phe un mai (Milkiway) te khi Arsi chhiar sên loh hlâwm a ni a, heng ang chi a hlâwm hlâwma arsi awm (Galaxy) te hi tlûklehdingâwn 175 aia tam a nih an la ring, hlâwm khat zêlah Arsi tlûklehdingâwn 200 chuang awm angin an chhûta, a tamzia tur chu khawvel mithiamte pawn an la hrechhuak tak tak chuang lo va, a hmuchhuak zo tawh emaw an tih laiin a dang an hmu zel si a. Mihring finna erawh chuan a siamtu Pathian finzia a phâk thei lo, Sam ziaktu chuan, "Vânte khi puan in chung angin i kai pharha" (Sam. 104:2) a ti a, "I ropuina chu vân chungahte khian i daha" (Sam. 8:1) a tita deuh deuha hei ngei hi a ni kan khel lai chu, Isaia chuan, "LALPA chuan heti hian a ti; "Vân ka thutphah a ni a, lei ka ke nghahchhan a ni," a ti a. chutiangin Science chuan arsi te chu a la hmuchhuak zel chu a ni a. Mahse, Sam ziaktu vêkin kum BC hunah daih tawh khan, "Arsi tam chin a chhiar a; An hming a vuah theuh hlawm thina" (Sam. 147:4) a lo ti daih tawh a ni. Suangtuahnain a hriatthiam phak loh khawpin van thengreng (Universe) hi a zauvin a ropui si a. A siamtu phei chu eng ang tak ni ang maw. Han zep tel ta hlek ila hmasang hunah pawh khan Arsi vêlah a siamtu theihngilh thak khawpa inkah kâi an tum a ni âwm a, B.C 613-587 chhoah Jeremia chuan Amon ho sualna a puanga "mu angin sang takah bu chhep mahla ka la thla ang che,"(Jer. 49:16) a ti a, chutiang chiah chuan kum BC zabi 6-na chhoah khan zawlnei Obadia chuan Edom ho chungchangah he thu vêk hi a sawia (Obad. 1:2-4). Hrilhlawkna (prophesy) ah ram leh khawpui chhiattur thu an sawia Edom phei chu zawlnei paruk (6) in a chhiattur thu an sawia tunah chuan a ram hneh hle. Mihring finna hian Pathian finna lehpelha, mahni ngeia intihropui a tum laiin Babel in sang an sak lai chuan an tawng a tidang hmiah mai a ni. Chutiangin science thiamna ropui tak hian Bible dikna a nemnghehtur a nih laia, a theory dang lo rin tak daih chu bona a ni. Rom 1:1-32- thu-ah chiang takin a siamtu theihnghilha a thilsiam biakna a rawn sawi bawk. Chûngte phei chu chhuanlam atân a nêp lua a ni. Kan han tikual ta duaha a tawp lam hnaih dawn ila, ni leh thla leh arsi zawng zawng te khi an mawia, thla hian amahin ênna a nei lo a, ni êng kha a ring ve mai kan ti a, a aia thûk zawkin hla phuah thiam L. Kâmlova chuan, "Tui leh leilung rêng a dinchhuah hmain, Hriat phâk loh Pathian i lo ni; Nî leh thla leh arsite zawng zawng khian, I ZÂRAH ÊNNA ROPUI AN NEI VE" a la ti chauh a ni.

Tuesday, 14 April 2015

TUIPUI CHHÛNG LAMAH

"Tuipui hnârahte i lût tawh ngai em? A thûkzia i fang chhuak tawh em ni?" he zawhna hi chu khirh tak a ni ringawt mai, Philosopher Joba meuh pawh khan a ngaihna a hre bîk hauh lo, "ka kâ ka hup mai a ni" a tihlawl mai a ni. Hun rei tawh tak B.C 600-400 inkar vêla mi a nih rin a ni helai inbiakna vêl hi, a hun lâi phei chuan Joba hnêna zawhna thleng te hi a van khirh dawn tak em aw! Tunlai khawvelah chuan khang zawh tuipui thûkzia leh a zau lam te chu an hre thei tawha, a zawhna zing a mi a hun laia chhan theih si loh, leilung zau zâwng te pawh sq km 510,100,500 vel a nih thu hmuhchhuah a ni tawha, Joba hun lai kha chuan a ngaihna a awm lo rêng a ni. Eng ang pawhin thiamna te pawh hi sâng mahse finfiah sên pawh a la ni chuang lo finna hmanga Pathian thiltih hi a thûk em a ni. philosophy lama tui tan phei chuan kan Bible "Poetic/Wisdom books ( Job-hla thlan) hi hriat mâkmawh a ni. Hemi thu atangin engkim mai hi a infun ti ta ila, kan sawi sual tamin ka ring lo, Khawvel Scientist-te hriat phâk loh tam tak leh an la hmuhchhuah loh zing a mi "vân tuipui" te pawh awma Genesis ah te, Joba buah te, Sam buah te kan hmu vau vau mai, Behemoth te leh Leviathan ramsa mak Tuifinriat chhunga awm Bible sawi te ngei pawh chu, a siamtu finzia leh ropuizia entirnan khawvel Scientist te hian an la hmuchhuak hauh lo. A phal chin chiah hi kan hriat theih chu a ni mai. Helai vêl hi ka ziak ve tawh nghe nghe. Heng thukhirh zînga pakhat hi han sawi kual leh ta zawk ila, " Lui zawng zawngte chu tuipuiah an luang lût a; Mahse, tuipui chu a khat chuang lo; Luite chu an luanna thin lamah an luang renga," a ti a, he philophy te hi a sâng a ni. Hmun ruam thûk taka tuifinriat insiam dan a tichiang hle a, a khah dan a ngai pût mai si a, han ngaihtuah mai chuan khawvel tlângsâng tak tak te hi chîm pil mai awm tak a nia, mahse, a ngai reng mai a ni. A planning felfaizia chu hriat phak a va ni si lo em! Sam ziaktu chuan Siamtu thilsiam a'n chham diat diata, "Sawta saw tuifinriat a awm, nasa tak, zau tak mai chu, sawmiah sawn thil bawkvâka kal chhiar sên loh a awm a, sa tê leh lian te chu," tiin a sawi. Scientist ropui ber (ka koh dan bîk a ni) Lal Davida hian a rawn sawi dik nghal thlap maia a hmu thûk em em ringawt mai a ni. Vân chung tuipui te pawh han hmu vuai vuaitu ngei kha a ni tlat alawm. Lal Davida'n "bawkvâka kal chhiar sen loh" a tihna hmun Tuifinriat mawng zâwl makzia te chu a hunlai khan chiang taka zuk hmuhchhuah a ni lo nain hun lo kal zelah Bible hian a nemnghet zel thung. Khawvel a changkâng zela tuipui chhûnga thil ropui tak tak inphûm te lungpal(reef) inphah chhawng duah mai te pawh chu hmuchhuak zelin bawkvâka kal chi tam tak chu hmuhchhuah a ni ta zel a, a hma lam kum chu chu chhui thui lo mai ila, kum 1912-a pil ta British lawng lian TITANC ruang zawn nan pawh tui hnuai lawng tha leh khâwl tha tak hman a lo ni ta zela, khawl tha leh Satellite hmangin a thlalak tam tak pawh chu lain, tuipui mawng inphan kual vêl makzia te pawh chu T.v channel lamah Discovery ah te Animal planet lamah te kan hmu thei a, kei phei chuan ka thlir ning thei ngai lo. Creation ngaisâng ta na-fam chuan ka'n kûrpui ve ta thin a. Han luhchilh ta zel ila, a mawng zâwlah chuan mitthi ruang chhiar sên loh te an awma, a then chu shark te pawhin an eizo ta ve ang, he thlanmual thûk tak atang hian thawhlehna ni ropui takah chuan an la tho leh ngei ang, a rawn la ûm chhuak dawn a ni. Kan lût thûk ta bawk a, Ka'n zep tel hram a nih chu. Tlâng pâwng ang tak tak mai leh ruam deuhah te chuan tuipui hnim a zâm lêk lûka, rawng chih ranga cheimawi, chhimbâl rawng ang tak tak a ni a, Pacific Ocean chhungah te chuan hnim chhah pui pui kârah chuan Palolo changpât mak tak mai te leh sangha mawi tak chhiar sên loh tam tak an awm nauh nauha, a va han mawi chungchuang em! Chu tuipui hnim te ngei pawh chu kan bihchian chuan nunna nei chi an lo ni leh daiha, eitur an lo châng ve rân zel bawk a, chu thil chu Coral an ti a, heng coral mawi tak mai, rawng mawi tak tak te hian tuipui mel tam takah pât êk chi khat symbodinium an tih te ho nen an inphan chhuak vek mai a. Sawi tur atama sawi sên pawh a ni lo, siamtu ropuizia hi sawia fiah phâk pawh a ni lo va, hmuhchhuah sên pawh a ni lo. Lei mihring thiamna leh finna a sân zual poh leh an chungah lêt sâng tamin nang i lo awm si. A chung lampang pawhin mi a hîp thin a ni. Tuifinriat tih tawngkam hi Bible lamah a lan tam vang nge ka lunglên a chawk tho fo thin. Tuipui chu an invawrh hlup hlupa a fawn ri hum huma kan thu leh hla thiam ho rêng mai hian an lo chham nasa mai. Tuipui fawn hlup hlup mai chu Hringnun nen tehkhin a ni fo a, lawng ang maia duh lohna hmun thlenga len kâwi kan nihzia te pawh an sawi thin. Ka chuanna tui hnuai lawng a chhe ta tlat mai, duh tâwk tawh mai ang. (I lo en duh tâkin ka Bible rifer:- Thu.1 :7; Sam. 104:3, 24-26; Job. 38:16; 40:15; 41:1; Gen.1:7)

Thursday, 26 February 2015

ZÂWLNEI THATTU

Aw Jerusalem, Jerusalem Zâwlneiho thattu! I hnena an rawn tirhte lunga lo dêng hlumtu (Mt 23:37) Kan hriat tawh hnu vek mah ni se, helai chhoa Isua tawngkam hi angaihnawm ka ti a, thu awmze nei tak mai a ni lehzual vek mai. Zâwlnei thattu nih hi thil har a ni ang em? A thattu chu Pathianin a hrem dawn em? Pathian hian a phal rêng em? Pathian mi (thlarau mi kan han tih te) tiduhdaha sawisel tlattu chu Pathianin an chungah action ala thin em? heng zawhna hrûlah hian sawi dawn ta ila. Isuan heti hian a sawia, "Tichuan, Abela, mifel tak thisen atangin, Pathian biak in leh maicham inkara, Bekeria fapa Zekaria in thaha thisen thleng khân, Lei chunga mi fel thisen an chhuah zawng zawng chu ngangmahni chungah alo la thleng thei ang." (Mt. 23:35). Heta tang hian mifel, pawisawi lo thahna leh Lalpa chhiahhlawh thahna thu kan hmua, Lalte chanchin kan en chuan, Juda lal Joasa lal lai khan thil sual nasa takin an tia, ram dang milem pathian biak kha phal loh a nih mai bakah an fanu te pâwl loh tur tiha thupêk a ni a, Mosia hun chho atangin Israelte khân an khawingam ta a, Lalte hun a rawn hera, solomona atangin milem pathian biak te kha a zualkai ta hlea, Joasa lal lai pawh hian Aseri-leh pathian dang rawng an bawl leh taa, Lalpa a thinura, mahse engahmah an ngai lo, Puithiam Jehoaida fapa Zekaria chu Lapan a hmang taa, a va haua, awih a hnêkin an that zuia. Heng thil te avang hian Pathian a thinur em ema, Thuthlung tharah Isuan Juda ho hauh nan a rawn hmang leh ta a, "lei chunga mifel thisen an chhuah zawng zawng chu nangmahni chungah alo la thleng thei ang, " tih a sawi lâi tak khi ngaihtuah tham tak atling. Hêngte avang hian a ni ang juda te tawrhna hi khawvel tawp hma chu ala zual zel lo vang tih sawi ngam a harsa. A chhan chu zawinei tiduhdahtu leh Messia hnawltu an ni tlat a tinni, i lo luhchilh zel ang. Zawlnei Elija hun kha Israel lal Ahaba lal lai a nia, A nupui Jezebeli khân Pathian zawlnei ho kha a that teuha, a râwt chiam maia, He nu hi Bible ah chuan hmeichhe tawrawt ber a ni hial ang. Tichuan Zâwlnei za(100) kha sawmnga(50) têlin pûkah an thukru ngawt mai kha a nia, Pathian a thinur tawh dâwn vei nei, mifel pawi sawi lo Nabotha chu an thata a grape huan an han chhuksak zui leha, Pathian thinurna chu a thuahhnih viau tawh a ni. Lalpa thinurna thu chu Elija chuan apuang ta a, "Uiin Natbotha thisen a liahna hmunah i thisen a liak ve ang... Jezebeli pawh Jereel khaw bulah uiin a la ei ang, Ahaba chhungkaw zinga khawpuia thi chu uiin an ei anga, rama thite chu chungleng savaten an ei ang," a tia. Heng zawng zawng hi a thleng dik veka, Jezebeli phei chu uiin an ei veka a luruh leh kut bawr chiah an zuah a nih kha, (1 Lal 20-22; 2Lal 9-18). A rapthlak khawp mai. Pathian hian a remti lo hle mai. Helai thu vel hi PATHIAN MITE TINAWMNAH SUH tiin ka ziak nual tawha, mahse, a inang dawn chuang lo a nia. Lal Davida ngei pawh khan Pathian hriakthih Lal Saula kha that duh nise a duh hun hunah athat theia, Lal Saula zawk khan Davida kha thah a tum tlat zâwk kha a ni a, Saula mutthilh laiin a puan fêm hmâwr te a va hlep thei kha a nia, vawihnih ngawt a that duhlo a nih kha, a chhan chu Pathian hriakthih a nia, ramhuai zâwl hial khawpin Saula kha a awm mahse zuk that duh miah lo va! Helaia Davida tawngkam hi a mawi ka ti tawp thei lo, Abisaia hnênah, "Tiboral suh; LALPA hriakthih chunga kutthlâka thiamchang tu nge awm thei ngai?" a ti a, Pathian kutthlâkah a dah tawp mai a ni (1Samu 26). Lal Saula thattu pawh chu Davida sipaiten an that ve nghal a,"I thisen chu nangma lu chung ngeiah awm rawh se, nangmah ngeiin, 'LALPA hriakthih chu ka that a ni' tiin i puang si," a ti a(2Samu. 1:16). Nova ngei pawh Pathian thupêk a zawma, lawng a tuk khan misual ho khan an la nuihsawh zui kha a nia, hremna kha a thuahhnih ngawt ka ring thin. A tir lamah khian kir leh ta ila, "Ngai teh u, chumi avang chuan in hnênah zawlneite, mi fingte, lehkha ziaktute ka rawn tîr dâwn, thenkhat in tihlum anga, krawsah in kheng bet ang," an tihduhdah tur kha a hmu lâwk veka, Mipui te'n Pilata hmaah,"A thisen chu keimahni chungah leh kan fate chungah awm rawh se,"(Mt 27:25) an han ti kher kher te hi an intawng pachhiat niberin ka hria, Hitlera'n Juda ho nuai têl teh meuh a'n that chiam maite kha a mak viau mai. Messia an hnawlna rah, an tih duhdahna rah chu nakinah tribulation hunah chhianchhiahna berhbu (seal judgements) leih hunah an la tuar dawna, Sakawlh thuhnuaiah an la awm dawna, keini Jentail kohhran vanneihzia hi a chhût peih tan. A page-in min daih leh ta pek lo va, ka khaikhawm mumal thei dawn lo a ni. Khîng atang khian Pathian mite hnâwltu leh hmusittu tawrh tur rapthlâkzia kan hmua, Zâwlnei thattu tih nimahse "thah" hi kan hmuhsitnate a ni thei. Judaten Isua an hnawl ti mai lo vin, keini tan pawh a tak mai piahah, a tawngkam pawh hian a hnawl(THAH) theih viau a ni, a har lo. Kan lo THAT ve reng em? A rawngbawltute hmusita deuhsawh vak vak te pawh, he leiah ngei pawh hian an chan a râpthlâk thei viau a ni.